ADİ UYUZ

Adi uyuz’a, üç Streptomyces türü (Streptomyces scabies, S. europaeiscabiei ve S.stelliscabiei) sebep olur. Pek çok çeşit toprakta yetiştirilen yumrularda sık sık oluşan kabuk hatalarıdır. Patojenin hem bakteriyel hem de mantari ortak olan morfolojik/yüzeysel karakteristikleri vardır. Bu, Actinomycestes olarak bilinen ayrı bir organizma grubuna dahildir ve bu grup şu an itibari ile bakteri grubuna bağlı olarak sınıflandırılmaktadır. Ağımsı (netted) uyuzun zıttı olarak, adi uyuz verimi miktarsal olarak etkilemez; ama kalite üzerinde negatif etkileri vardır. Adi uyuza olan duyarlılık patates çeşidine göre farklılıklar gösterir.

Belirtiler

Belirtileri patates çeşidine göre ve patojen popülasyonuna göre büyük farklılıklar arz eder, Adi uyuzun değişik çeşitleri birbiri ile karıştırılabilir ; örneğin yüzeysel uyuz, hem kızıl kahverengi hem de yıldız şeklindedir (Fotoğraf 1); derin oyuklu uyuz (Fotoğraf 2); kabarık uyuz (Fotoğraf 3). Semptomlar ağımsı uyuzunkilerle, tozlu uyuzunkilerle, kök-ur nematodununkiler Rhizoctonia solani tarafından ve bazı virüsler (potato mop-top virus, ABC virüsü) tarafından kaynaklanan uyuzumsu semptomlarla karıştırılabilir. En yaygın semptom kabaca yıldız şeklinde oluşan semptomdur (Fotoğraf 4), yüzeysel bazen krater şeklinde olan 0,5-1,5 cm çapındaki lezyonlardır. Hastalık, genellikle lentisel enfeksiyonu olarak başlar, genç yumrular üzerinde oluşur. Lezyon komşu epidermis ve altta yatan kortikal dokunun enfeksiyon kapması ile genişler, bunu sağlıklı ve hastalıklı dokuların birbirinden mantari bir tabaka ile ayrılması takip eder. Yumru genişlediğinde mantar dokusu yırtılır, saplıklı dokular enfekte olur ve yeni lokal mantar tabakaları oluşur. Bu süreç pek çok kere tekrarlanır, en sonunda yıldız şeklinde ve kızıl kahverengi dokular oluşur kabukta (Fotoğraf 5). Tozlu uyuzun zıttı olarak, bu mantari doku altta yatan dokulara zarar vermeden çıkarılamaz.

Eğer patatesler toprak yaşken hasat edilirse, ince, beyazımsı-gri spor tabaları genellikle lezyonlar üzerinde görüşebilir, bu da yumru yüzeyi kuruduğunda hızlıca dağılır. Şiddetli ataklar önemli ölçüde filiz sayısında azalmaya neden olabilir.

 

Yaşam Döngüsü

Patojen pek çok mahsülde (şeker pancarı, turp, siyah turp, havuç ve yabani havuç) zarara neden olur; çim ve tahıllar (patojen) popülasyonu(nu) çokça arttırır. Bu adi uyuzun mahsül döngüsü ile kontrol edilememesinin nedenidir. Adi uyuz geçmişi olan pek çok alanda, bu patojenin tohumluk patates üzerindeki varlığının soy üzerindeki uyuz tekrar etme oranı üzerinde ya az bir etkisi vardır ya da hiç yoktur. Bu Hollanda’dan daha sıcak olan yerlerde yetiştirilen patatesler için de doğrudur, bu daha sıcak yerlerde Streptomyces türlerinin daha az zarar verdiği görülür.

Adi uyuz patojeni ana olarak lentisellerden ve küçük yaralardan içeri girer. Lentiseller, yumrulaşma esnasında oluşur. Lentisellerin oluşumu sırasında yada oluşumdan birkaç gün sonra enfekte olmaya açıktırlar. Bundan sonra, enfeksiyona karşı dirençli olurlar. Yumrular, en yüksek uçta yeni yumru segmentleri oluşturarak ve bunları genişleterek boy atarak büyürler (boğumlar). Bu segmentler üzerinde yeni lentiseller oluşur, bunlar da birkaç gün içinde enfekte olmaya meyillidirler . Bu yeni yumru segmentleri oluşturma süreci en az 4 hafta kadar sürse de adi uyuzun artışı önemli ölçüde azdır; çünkü daha sonra oluşturulan segmentler ilkinden boyca çok daha az büyürler.

Yumruların enfekte olup olmaması lentisel gelişimin başlangıcında toprağın nem seviyesine bağlıdır. Kuru koşullar genç lentisellerin enfekte olmasını büyük ölçüde arttırır.Yaş koşullar ise az arttırır, eğer enfeksiyon oluşursa. Yumru başlangıcı sırasındaki sulama adi uyuzun kontrol edilmesi için etkili bir yöntem olduğu kanıtlandı. Yüksek toprak pH değerleri adi uyuzla enfeksiyon olma riskini arttırır; özellikle kumlu topraklarda, pH değerleri çok uç noktalara kadar yükselmemişse (yaklaşık olarak 8-9).

 

Öneriler ve Kontrol

Eğer mümkünse, daha az duyarlı çeşitleri kullanın ve pH’ı arttıran gübreler kullanırken dikkatli olun. Karıkları yumru başlangıcından itibaren birkaç hafta nemli tutun. Fakat, bu tozlu uyuz oluşumunu arttırabilir.